«Σε ένα αγρόκτημα, τα ζώα επαναστατούν και ανατρέπουν την καταπιεστική εξουσία των ανθρώπων. Τη διοίκηση αναλαμβάνουν τα γουρούνια, που φαίνονται ικανότερα από τα αλλά ζώα. Η νέα εξουσία, όμως, δεν αργεί να αποδειχτεί το ίδιο κακή ή ακόμα και χειρότερη από την προηγούμενη. Κυρίως γιατί εξαφανίζει τις δυνατότητες για αντίδραση…».
Με τα λίγα αυτά λόγια, τα οποία προέρχονται από το οπισθόφυλλο του βιβλίου «Η Φάρμα των Ζώων», η κυρίαρχη ιδέα που πραγματεύεται ο συγγραφέας Τζώρτζ Όργουελ στο εν λόγω βιβλίο του διαφαίνεται ξεκάθαρα. «Η Φάρμα των Ζώων» αποτελεί, αναμφίβολα, ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του προαναφερθέντος μεγάλου Άγγλου συγγραφέως, ο οποίος, τον Ιούνιο του 1944 στο Λονδίνο, συνέταξε την εν λόγω νουβέλα με πρωταρχικό σκοπό να σατιρίσει το σταλινικό φαινόμενο, και εν συνεχεία την ύπαρξη των ολοκληρωτικών καθεστώτων καθολικά.
Ο Όργουελ ήταν ένας πολιτικός συγγραφέας. Έτσι, λοιπόν, εμπνεόμενος τόσο από τη δική του – σχεδόν μοιραία – «περιπέτεια» στην Ισπανία (όπου οι κομμουνιστές τον κατέτρεξαν, κατηγορώντας τον ότι ήταν φασίστας, μόνο και μόνο επειδή ήταν τροτσκικός), όσο και από τα νέα του Τύπου για τις Δίκες της Μόσχας (κατά τη διάρκεια των σταλινικών εκκαθαρίσεων), έγραψε το αλληγορικό αυτό βιβλίο, οι ήρωες του οποίου παραλληλίζονταν με πρόσωπα ιστορικά, τα οποία είχαν ενεργό εμπλοκή στα τεκταινόμενα της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Παρόλο που ο Όργουελ αποσκοπούσε στην ανάδειξη του δικτατορικού πυρήνα, που, σύμφωνα με εκείνον, κρύβει μέσα του το σταλινικό καθεστώς, μπορούμε σίγουρα να διευρύνουμε τα στενά εκείνα όρια και να αναγνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά που αναδεικνύονται σε κάθε δικτατορία. Εντούτοις, η πιο έντονη τραγικότητα της Φάρμας των Ζώων δεν είναι, ίσως, η περιγραφή ενός… δυστοπικού μέλλοντος, αλλά η παραδοχή πως όλα είναι ένας φαύλος κύκλος: η Απολυταρχία οδηγεί σε Επανάσταση που οδηγεί πάλι σε Απολυταρχία. Σαν τη φιλοσοφική θεώρηση του Αιώνιου Γυρισμού του Νίτσε.
«Η Φάρμα των Ζώων», λοιπόν, δεν είναι παρά μια μυθοπλαστική προσέγγιση της απελπισίας – της απελπισίας του λαού, ο οποίος, αν και πάλεψε για ένα καλύτερο μέλλον, τελικά κατάφερε μόνο να δημιουργήσει μια τρύπα στο νερό. Και όλα αυτά συνυπάρχουν σε ένα άριστα πλασμένο σκηνικό, κατά το οποίο ορισμένοι φιλόδοξοι και καιροσκόποι, οι οποίοι ήταν οι έμπιστοι του λαού, τα πρωτοπαλίκαρα του λαού, επιχείρησαν (και εν τέλει κατάφεραν) να κερδίσουν την εξουσία, μόλις η ένταση της Επανάστασης κόπασε.
Με ό,τι το τελευταίο συνεπάγεται. Ακόμα και την προσκόλληση στην εξουσία των ατόμων εκείνων, τα οποία την είχαν περιφρονήσει, πριν βρεθούν σε θέση να τη διεκδικήσουν. Ακόμα και τον κατατρεγμό του ηγέτη της Επανάστασης από μια νεοσυσταθείσα κυβέρνηση, κατηγορώντας τον ότι είναι προδότης. Ακόμα και τη σταδιακή περιφρόνηση και καταπάτηση των ιδεωδών της Επανάστασης από την ίδια την Κυβέρνηση, η οποία πάλεψε για αυτά τα ιδανικά. Ακόμα και τη δολοφονία των πιστών πρωτεργατών της Κυβέρνησης από την Κυβέρνηση αυτή καθαυτή, όταν οι πρώτοι παύουν να αποδεικνύονται πλέον χρήσιμοι.
Υπάρχουν ποικίλα αξιομνημόνευτα σημεία στη «Φάρμα των Ζώων». Αυτό που κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση, μολαταύτα, είναι το τελικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η Κυβέρνηση, έχοντας καταπατήσει όλα τα ιδεώδη και ιδανικά της Ένδοξης Επανάστασης:
ΟΛΑ ΤΑ ΖΩΑ ΕΙΝΑΙ ΙΣΑ ΑΛΛΑ ΜΕΡΙΚΑ ΖΩΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΙΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΛΛΑ.
Ένα συμπέρασμα τόσο επίκαιρο στις μέρες μας. Ένα συμπέρασμα το οποίο αναδεικνύει τον ίδιο τον τρόπο ζωής του λαού στα δικτατορικά καθεστώτα. Γιατί, στο τέλος της ημέρας, τα «κατώτερα ζώα» είναι αυτά που βιώνουν μια διαρκή και ασταμάτητη εκμεταλλευτική εξαθλίωση, ενώ οι ηγέτες τους, οι… εργοδότες τους, οι τέως σύντροφοί τους, ζουν συνεχώς μέσα στη χλιδή. Και είναι ίσως λίγο οξύμωρο, μιας και οι πρωτεργάτες της Επανάστασης καταλήγουν να εγκωμιάζουν όσα προεπαναστατικά καταφρονούσαν και να καταπατούν όσα πριν από την έντονη εκείνη κοινωνική μεταρρύθμιση προασπίζονταν.
Συνδυαστικά με τα προαναφερθέντα, η εντρύφηση στη στάση της Κυβέρνησης σε τέτοια περιβάλλοντα αξιολογείται ως υψίστης σημασίας. Η σταδιακή κατάργηση όλων των επαναστατικών ηθών και εθίμων, η σύγκληση μαζικών εκτελέσεων – εκκαθαρίσεων των αντιφρονούντων, η προδοτική στοχοποίηση των επαναστατικών ηρώων ως «φασιστών», η υποκριτική αντιμετώπιση του λαού από τους «εκπροσώπους τύπου της ηγεσίας», η παρασκηνιακή αλληλεπίδραση με όσους θεωρούνται «εχθροί του καθεστώτος» αποτελούν μόνο μερικά παραδείγματα της εν λόγω καιροσκοπικής στάσης. Και όλα αυτά τα περιστατικά, με τον καιρό, καθόσον δηλαδή η Κυβέρνηση κέρδιζε όλο και περισσότερη εξουσία, ολοένα και εντείνονταν, ολοένα και πλήθαιναν.
Είναι ίσως απελπιστικό και για τον ίδιο τον αναγνώστη να βλέπει μια κατάσταση να σκιαγραφείται μπροστά του, στην οποία ο κλοιός της Απολυταρχίας ολοένα και σφίγγει γύρω από τον λαιμό του λαού, σαν αγχόνη, συντρίβοντας με αυτόν τον τρόπο, λίγο – λίγο, κάθε εναπομένουσα σταγόνα ελευθερίας. Κάθε εναπομένουσα σταγόνα σωτηρίας. Κάθε εναπομένουσα σταγόνα Επανάστασης. Γεγονός που παραπέμπει έντονα στο μεγαλύτερο, ίσως, μυθιστόρημα, του Όργουελ – στο «1984».
Στο «1984» του, ένα προφητικό βιβλίο-ορόσημο για την παγκόσμια λογοτεχνία, ο οραματιστής Όργουελ παρουσίασε ένα μέλλον ακόμα πιο σκοτεινό – μια εφιαλτική Δικτατορία, από την οποία δεν μπορεί να διαφύγει κανείς. μια εφιαλτική Δικτατορία, στην οποία η έννοια της ελπίδας οχυρά, τρεμοσβήνει, και εν τελεί εξαφανίζεται. Σε μία από τις χώρες του μελλοντικού κόσμου, επομένως, στην Ωκεάνια, υπάρχει ένα δικτατορικό καθεστώς, το οποίο διοικεί τη χώρα μέσω τεσσάρων Υπουργείων: του Υπουργείου Ειρήνης (που αφορά τον Πόλεμο), του Υπουργείου Αλήθειας (που αφορά την προπαγάνδα), του Υπουργείου Αγάπης (που αφορά τον νόμο και την τάξης), και του Υπουργείου Αφθονίας (που αφορά την οικονομική σταθερότητα). Έτσι λοιπόν, τα τέσσερα αυτά υπουργεία εγκαθίδρυσαν ένα κράτος τρόμου, μίσους, στέρησης και απόκρυψης της αλήθειας. Ενός κράτους που κάθε μορφή συναισθήματος θεωρούνταν έγκλημα – ενός κράτους, όπου η έννοια της ιδιωτικότητας των πολιτών εξαφανίζεται. Ενός κράτους απολυταρχικού.
Και ερχόμαστε στο σημείο να αναρωτηθούμε:
Πόσο πιθανόν είναι η προαναφερθείσα Κυβέρνηση να αναδείχθηκε μέσω μιας Επανάστασης;
Ζούμε λοιπόν στον 21ο αιώνα.
Και στον 21ο αιώνα, αυτό που οφείλουμε να εγκαθιδρύουμε είναι η ακτινοβολούσα δημοκρατία, όχι η απαρχαιωμένη απολυταρχία.
Ζούμε στον 21ο αιώνα, και ο αιώνας αυτός πρέπει να είναι ο αιώνας του ανθρωπισμού.
Ζούμε στον 21ο αιώνα…
Ας κοιτάξουμε λοιπόν γύρω μας.
Γιατί, όταν κοιτάξουμε γύρω μας, και αντιληφθούμε ότι όσα περιγράφονται στη «Φάρμα των Ζώων» δεν απέχουν τόσο πολύ από την αλήθεια, ενδέχεται να πανικοβληθούμε. Και θα πανικοβληθούμε, καθότι θα αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι ο Δυτικός Κόσμος δομείται από κράτη, τα οποία είναι δημοκρατικά σαθρά. Ζούμε σε έναν κόσμο, στον οπόιον τα ιδεώδη του κράτους δικαίου, των ισχυρών θεσμών και της ειρήνης αρχίζουν να τρεμοπαίζουν – και ίσως, λίγο – λίγο, και να σβήνουν. Ζούμε σε μια δημοκρατία, η οποία καταβυθίζεται στην άβυσσο.
Παραδοχές που μας οδηγούν στην πιο αιμοβόρα ερώτηση:
Ποσό μακριά είμαστε και εμείς, λοιπόν, από μια Απολυταρχία;
Πόσο μακριά είμαστε από μια άσκοπη Επανάσταση, που θα μας οδηγήσει από την Απολυταρχία στην Απολυταρχία;
Πόσο μακριά είμαστε από τον κόσμο της «Φάρμας των Ζώων» και του «1984»;
Ο Όργουελ έχει αποδειχτεί πολλάκις προφητικός – και αυτό από μόνο του θα έπρεπε τουλάχιστον να μας σημάνει έναν συναγερμό. Ο σπουδαίος Άγγλος πέθανε μισημένος από την άκρα Δεξιά και από την άκρα Αριστερά: γιατί γνώριζε πού οδηγεί κάθε φανατισμός, και εναντιώθηκε σε αυτόν με όλες του τις δυνάμεις.
Είναι λοιπόν χρέος μας, ως σκεπτόμενοι πολίτες του 2023, να αναλάβουμε δράση. Να αναλάβουμε δράση, για να διασφαλίσουμε ότι τα απολυταρχικά καθεστώτα δεν έχουν θέση στις κοινωνίες μας. Να αναλάβουμε δράση, για να προασπίσουμε τα ιδανικά της ειρήνης, της δικαιοσύνης και των ισχυρών θεσμών.
Να αναλάβουμε δράση, για να απομακρυνθούμε κοινωνικά από την επικίνδυνη τροχιά της «ένδοξης» απολυταρχικής απελευθέρωσης της Φάρμας των Ζώων.
Από το μαθητή της Γ’ Γυμνασίου, Αντώνη Μισθό
