Στη σύντομη – συγκριτικά με το Σύμπαν – ιστορία της ανθρωπότητας, η άνοδος της λάμψης και του ατέρμονου φωτός της επιστήμης, παρεμποδίστηκε πολλές φορές από τη σκιά της δυσειδαιμονίας και του φανατισμού, που οδήγησαν την ανθρωπότητα αιώνες πίσω. Ο Μεσαίωνας, η Ιερά Εξέταση, το κάψιμο των «μαγισσών» (εκ των οποίων αρκετές ήταν και επιστήμονες) κατέστρεφαν την ανθρωπότητα, κατακρημνίζοντας την σε μια άβυσσο, από την οποία αναγέρθηκε κατά την Αναγέννηση. Ωστόσο, έχουμε σκεφτεί ποτέ πώς οι αυθεντίες, οι σπουδαίοι επιστήμονες δηλαδή, έχουν κι αυτοί παρεμποδίσει την εξέλιξη των επιστημών;
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Αριστοτέλης – ο εξυπνότερος, ίσως, άνθρωπος που πέρασε ποτέ από τον κόσμο – είχε διατυπώσει κατά την αρχαιότητα μια θεωρία που περιέγραφε την κίνηση των σωμάτων. Σύμφωνα με αυτή, το κάθε σώμα ήθελε να επιστρέψει στο «στοιχείο» του (η πέτρα, δηλαδή, έπεφτε στο δάπεδο, επειδή δεν ήταν «φτιαγμένη» από αέρα, αλλά από γη, με αποτέλεσμα να επιστρέφει πάντα στη γη). Ένα πούπουλο, ωστόσο, θα επέστρεφε στη γη (γιατί από αυτή ήταν κυρίως «κατασκευασμένο»), αλλά θα έμενε περισσότερη ώρα στον αέρα, επειδή «αποτελούνταν» και από αυτόν. Ο Αριστοτέλης, δηλαδή, περιέγραφε τις κινήσεις με ωθήσεις κι έλξεις από τα ίδια τα σώματα, και διατεινόταν ότι «όση περισσότερη, παραδείγματος χάρη, «γη», έχει ένα σώμα, τότε θα πέσει και γρηγορότερα στο χώμα». Δεν είναι πολύ άσχημη προσπάθεια, για εκείνη την εποχή, ωστόσο, όπως γνωρίζουμε, δεν αντικατοπτρίζει ούτε ένα ίχνος της πραγματικότητας.
Αυτό ωστόσο, παρεμπόδισε τις μελέτες του Γαλιλαίου λίγο πριν το ξέσπασμα των επιστημονικών ιδεών, την Αναγέννηση. Ο Γαλιλαίος, ο οποίος μελετούσε τις κινήσεις των σωμάτων τόσο σε κεκλιμένα επίπεδα, όσο και σε καταστάσεις ελεύθερης πτώσης, δυσκολεύτηκε να πείσει τους ανθρώπους για την ορθότητα των – για τότε – επαναστατικών ιδεών του. Η διαχρονική διδασκαλία του Αριστοτέλη είχε εμποδίσει τους ανθρώπους να δουν πέρα από ορισμένα απαρχαιωμένα μοντέλα, και να δεχτούν τις νέες ιδέες του νεαρού «ανόητου» Γαλιλαίου, ο οποίος διατεινόταν τάχα ότι «δυο σώματα διαφορετικής μάζας που έπεφταν από ψηλά θα προσγειώνονται ταυτόχρονα στο δάπεδο»! Ακόμα και οι αυτόπτες μάρτυρες του περίτρανου πειράματος του Γαλιλαίου στον Πύργο της Πίζας, από τον οποίο ο επιστήμονας είχε ρίξει δύο σφαίρες διαφορετικών μαζών, οι οποίοι παρατήρησαν την πειραματική απόδειξη της θεωρίας του Γαλιλαίου (οι σφαίρες προσγειώθηκαν ταυτοχρόνως στο δάπεδο) παρέμειναν πιστοί στο μοντέλο της κίνησης των σωμάτων του Αριστοτέλη (μέχρι που ο δεύτερος, ίσως, παγκοσμίως διάσημος επιστήμονας, που άκουγε στο όνομα Ισαάκ Νεύτωνας, απέδειξε τη θεωρία του Γαλιλαίου με μαθηματικά, χρησιμοποιώντας κυρίως μια έννοια που είχε εισαγάγει ο ίδιος: τη βαρύτητα).
Ωστόσο, ακόμη και ο ίδιος Νεύτωνας είχε διατυπώσει ορισμένα λανθασμένα μοντέλα, τα οποία, αφού εκείνος έγινε διάσημος, μια αυθεντία, έμειναν τότε καταγεγραμμένα ως μια ακριβής εξήγηση ορισμένων φαινομένων. Τα μεγαλύτερα λάθη του ήταν τρία: πρώτον, ότι όρισε το φως ως σωματίδιο. δεύτερον, ότι τόνισε ότι η ενέργεια των σωμάτων χάνεται. και τέλος, ότι πίστευε ότι ο χώρος είναι αμετάβλητος και ότι ένα σημείο θα παρέμενε πάντα στην ίδια ακριβώς διεύθυνση. Αν και ορισμένα μοντέλα του ακούγονται ακόμα και σήμερα λογικά, όπως θα διαπιστωνόταν ορισμένα χρόνια αργότερα, – ή και λίγους αιώνες μετά – τα προαναφερθέντα τρία συμπεράσματα στα οποία είχε καταλήξει ήταν λανθασμένα.
Στην πρώτη του λανθασμένη κατάληξη πρώτος αντιτάχθηκε – όσο ακόμα ζούσε ο Νεύτων, μάλιστα, ο Κρίστιαν Χούχενς, ένας άλλος φυσικός, ο οποίος διατύπωσε ότι το φως ήταν κύμα! Η αντιδικία ήταν μεγάλη, διότι δεν αφορούσε μια μικρή, ασήμαντη λεπτομέρεια, αλλά την ίδια τη φύση του φωτός: ήταν ύλη (σωματίδιο) ή ενέργεια (κύμα); Ο μεν Νεύτωνας υποστήριζε ότι εξηγούνταν έτσι το φαινόμενο της ανάκλασης του φωτός (ότι τα σωματίδια προσκρούουν σε μια επιφάνεια και ανακλώνται), ο δε Χούχενς ξεσπάθωνε ότι έτσι δεν εξηγούνταν αλλά φαινόμενα, όπως το τι συνέβαινε όταν συναντιούνταν δυο ακτίνες φωτός. δεν συγκρούονται τα σωματίδια της μιας ακτίνας με αυτά της άλλης! Λόγω της διασημότητας του, ο Νεύτωνας υπερίσχυσε εκείνη την εποχή, ωστόσο στο μέλλον, με επιστήμονες όπως τον περίφημο Μάρξγουελ, ο οποίος διατύπωσε εξισώσεις για τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα, η θεωρία του Νεύτωνα κλονίστηκε. Είχε περάσει πολύς καιρός βέβαια για να μάθει ο Χούχενς ότι, παρά την όλη κατάκριση που είχε βιώσει εκείνη την εποχή (αν και είχε προσπαθήσει να αποδείξει τη θεωρία του με το πείραμα της διπλής οπής) είχε εν τέλει δικαιωθεί. Όλως παραδόξως, βέβαια, αποδείχθηκε αργότερα ότι και οι δύο (και ο Νεύτων και ο Χούχενς) είχαν κάνει λάθος, διότι η κβαντική μηχανική κατέληξε θριαμβευτικά ότι το φως ήταν και κύμα και σωματίδιο ταυτοχρόνως!
Στο δεύτερο λανθασμένο του συμπέρασμα απάντησε η Έμιλι ντι Σατλέ, ερωμένη του Βολταίρου, η οποία πίστευε ότι η ενέργεια δεν χάνεται, αλλά διατηρείται. Οι πολλές ακόμα απόψεις που ακολούθησαν δεν εισακούστηκαν, μέχρι που ένας μεγάλος φυσικός, ονόματι Αλβέρτος Αϊνστάιν, την επιβεβαίωσε πανηγυρικά, καταλήγοντας σε αυτό που σήμερα όλοι γνωρίζουμε ως την «Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας».
Ο τελευταίος ήταν και ο άνθρωπος ο οποίος απέδειξε και το λάθος του τρίτου ισχυρισμού του Νεύτωνα, με έναν τρόπο τόσο θριαμβευτικό, που ανέτρεψε όλα τα δεδομένα της Φυσικής. Η θεωρία που επιβεβαίωσε τον ισχυρισμό του ήταν η Θεωρία της Σχετικότητας, με την οποία ένα από αυτά που απέδειξε, ήταν, κοντολογίς, ότι όλα κινούνται και τίποτα ποτέ δεν είναι ακίνητο. Φυσικά, αυτός ο ισχυρισμός, όπως και όλοι οι άλλοι που έγραψαν ιστορία, δεν έγινε αμέσως αποδεκτός (ο Αϊνστάιν μάλιστα, δεν κέρδισε το Νόμπελ Φυσικής για αυτή την εργασία, αλλά για μια άλλη, το Φωτοηλεκτρικό Φαινόμενο), αλλά εν τελεί, φυσικά, έγινε αργότερα δεκτή.
Ακόμα όμως και ο ίδιος ο Αϊνστάιν δεν υπήρξε αλάθητος στις απόψεις του. Μια από τις πεποιθήσεις του, πως η διαστρέβλωση του χωροχρόνου από την κίνηση μαζών σε αυτόν παράγει τα λεγόμενα βαρυτικά κύματα, αλλοιώθηκε κατόπιν από τον ίδιο, ο οποίος έτεινε να πιστεύει πως όλη η θεωρία του ήταν λανθασμένη. Χρειάστηκαν πολλές δεκαετίες για να αποδειχθεί η ισχύς της εν λόγω θεωρίας. Έτσι, φτάνουμε στο 2010, που ανακαλύφθηκε σε ένα παρακλάδι του CERN πως τα βαρυτικά κύματα πράγματι υπάρχουν – μια ανακάλυψη που πραγματοποιήθηκε με τεράστια δυσκολία, λόγω της δυσπιστίας της επιστημονικής κοινότητας για την ισχύ της προαναφερθείσας θεωρίας. Δύο χρόνια αργότερα, το 2012, λήφθηκε η πρώτη φωτογραφία από βαρυτικό τηλεσκόπιο.
Επιπλέον, ο Αϊνστάιν υποστήριζε με σθένος πως η ύλη μπορεί να πυκνωθεί σε ένα ορισμένο σημείο του χωροχρονικού συνεχούς μέχρι έναν ορισμένο βαθμό, αποτρέποντας με αυτόν τον τρόπο την πιθανότητα ύπαρξης μαύρων τρυπών. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν πέθανε πιστεύοντας πως μαύρες τρύπες δεν υπάρχουν! Είμαι σίγουρος ότι ο Στίβεν Χόκινγκς, ο «επιστημονικός διάδοχος» του Αϊνστάιν, θα ήταν ευτυχής αν μπορούσε να του μιλήσει, για να αποδείξει το αντίθετο: «οι μαύρες τρύπες, κύριε Αϊνστάιν, πράγματι υπάρχουν!».
Τέλος, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν θεωρούσε ότι το Σύμπαν δεν διαστέλλεται – παρόλο που οι ίδιες του οι Θεωρίες πρότειναν το αντίθετο – με αποτέλεσμα η πιθανότητα ύπαρξης ενός «σημειακού» Σύμπαντος να μην γίνεται δεκτή. Ο Αϊνστάιν, δηλαδή, πίστευε ότι το Σύμπαν είναι αιώνιο και απαράλλαχτο, και δεν είναι δυνατόν να ήταν συμπυκνωμένο σε ένα μοναδικό σημείο στον Χρόνο 0. Είναι αντίληψη των σύγχρονων επιστημόνων, βέβαια, ότι αυτή του η κίνηση οφειλόταν κυρίως στο γεγονός ότι δεν ήθελε να αναμείξει τη θρησκεία με κοσμολογικά ζητήματα, μιας και, εκείνα τα χρόνια, η θεωρία του Μπιγκ Μπανγκ δεν είχε ακόμα αναπτυχθεί.
Ο άνθρωπος που απέδειξε το αντίθετο, υπογραμμίζοντας ότι το Σύμπαν συνεχώς διαστέλλεται και ότι, πριν από 13 δισεκατομμύρια 798 εκατομμύρια έτη (με μια αβεβαιότητα 37 εκατομμυρίων ετών), το Σύμπαν ήταν πράγματι σημειακό, δεν ήταν άλλος από τον αστρονόμο Έντγουιν Χαμπλ. Ο Χαμπλ, μετρώντας τα φάσματα μακρινών γαλαξιών, αλλά και τη μετατόπιση των άστρων του αστερισμού της Ύδρας κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης ηλίου, οδηγήθηκε συνεκδοχικά στην κατάρριψη της πεποίθησης του Αϊνστάιν. Το ιδιαίτερο της ιστορίας αυτής είναι πως, παρότι αυτή η αποκάλυψη έγινε κατά τη διάρκεια της «παντοδυναμίας» του Αϊνστάιν, εκείνος δεν αντέδρασε επιθετικά. Αντίθετα, επισκέφθηκε τον Χαμπλ και τον συνεχάρη. Καθότι ο Αϊνστάιν δεν φοβόταν να κάνει λάθος. Φοβόταν απλά να συγκαλυφθεί το επιστημονικό μοντέλο που προσέγγιζε περισσότερο την αλήθεια – γιατί, έτσι και αλλιώς, τι είναι η επιστήμη, αν όχι ένα μοντέλο που προσπαθεί να ανασκευάσει, κομμάτι κομμάτι, το παζλ του Σύμπαντος;
Ας ελπίσουμε, λοιπόν, ότι, μαθαίνοντας από τα λάθη του παρελθόντος, θα είναι τόσο η κοινωνία όσο και οι υπόλοιποι επιστήμονες ανοικτοί σε νέες ιδέες, ανεξάρτητα από το πόσο αφύσικες ή καινοτόμες φαίνονται. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να έχουμε τα αυτιά μας ανοιχτά, γιατί από κάθε μικρή ιδέα, αντλώντας από το κάθε τι στοιχεία, μπορούμε να καταλήξουμε σε κάτι μεγάλο, κάτι μεγαλύτερο από το έργο ενός απλού ανθρώπου. Καταρρίπτοντας κάθε προηγούμενη αυθεντία, δεν λησμονούμε τους κόπους των προηγούμενων, αλλά αντίθετα τους τιμούμε. Άλλωστε, αυτός είναι ο τρόπος που εξελίσσεται η επιστήμη, και αυτός θα έπρεπε να είναι ο τρόπος που λειτουργεί η κοινωνία μας. Άλλωστε, όπως είπε και ο ίδιος ο Ισαάκ Νεύτωνας: «Κοίταξα μακριά επειδή στηρίχτηκα σε ώμους Γιγάντων».
Απο το μαθητή της Γ’ Γυμνασίου, Μισθό Αντώνη
